Tác giả: Lê Học Nhân
Như mọi người đã biết thì lão hoá là quá trình tự nhiên, không thể tránh khỏi. Mà da là cơ quan có thể thấy rõ các dấu hiệu lão hóa một cách sớm nhất với các hiện tượng như hình thành nếp nhăn, mất độ đàn hồi, sắc tố không đồng đều, mất độ ẩm, sần sùi và ngứa.
Ngày nay, người tiêu dùng các sản phẩm mỹ phẩm mong đợi sự cải thiện hoặc thậm chí là đảo ngược các quá trình lão hóa da.
Tuy nhiên, để biết được cách điều trị các vấn đề này thì mọi người cần phải biết nguyên nhân của lão hóa da đến từ đâu để biết cách phòng tránh, phòng bệnh hơn chữa bệnh mà.
Do đó, ở phần 1 này mình sẽ cung cấp cho mọi người một số nguyên nhân bên trong, cũng như bên ngoài mà có thể gây ra quá trình lão hoá nha!
Lão hóa là một quá trình tự nhiên, trong đó có cả quá trình lão hóa nội sinh (intrinsic aging) – nghĩa là lão hóa sinh học (biological aging) và photoaging (lão hóa do ánh nắng mặt trời) dẫn đến mất tính toàn vẹn cấu trúc và chức năng sinh lý của da [1-4].
Trong quá trình lão hóa sinh học, những thay đổi cấu trúc xảy ra trên da xảy ra như một hệ quả tự nhiên theo thời gian và tạo ra một số thay đổi mô học, sinh lý và sinh hóa nhất định. Lão hóa bên trong được xác định về mặt di truyền (ảnh hưởng của giới tính và dân tộc), thay đổi theo cơ địa da và cũng bị ảnh hưởng bởi sự thay đổi nội tiết tố. Có thể nhận thấy được sự lão hoá từ bên ngoài được đặc trưng bởi các nếp nhăn nhỏ. Để nói một cách dễ hiểu hơn, “photoaging” là thuật ngữ được sử dụng để mô tả những thay đổi xảy ra trên da do tiếp xúc lặp đi lặp lại với ánh sáng mặt trời. Những thay đổi về mô học, sinh lý và sinh hóa ở các lớp khác nhau của da diễn ra mạnh mẽ hơn nhiều so với lão hoá sinh học. Do đó, da bị tổn thương do ánh sáng có thể xuất hiện các triệu chứng khác nhau như nếp nhăn sâu, dày sừng quang hóa, giảm độ đàn hồi do năng lượng mặt trời, vàng da, rối loạn sắc tố và các tổn thương trước mắt, teo da, ban xuất huyết do tuổi già, đàn hồi kém và thô ráp.
Và mục đích của bài viết này là mô tả các đặc điểm của quá trình lão hóa cũng như các triệu chứng của quá trình này và để cung cấp một cái nhìn tổng quan về các thành phần và phương pháp điều trị bằng mỹ phẩm để chống lão hóa. Ngoài ra, thực phẩm chức năng chống lão hóa đường uống sẽ được mình nhắc đến nha.
Theo định nghĩa, lão hóa nội sinh hay còn gọi là lão hóa theo thời gian (sinh học) là không thể tránh khỏi, vì nó thể hiện sự tác động sinh học của thời gian lên da, không bị ảnh hưởng bởi việc tiếp xúc với ánh nắng mặt trời lặp đi lặp lại như photoaging.
Da lão hoá thông thường thì vẫn sẽ mịn màng nhưng sẽ có một số vết nhăn sâu trên bề mặt (nếp nhăn nhỏ) và không có trật tự nhất định. Về mặt mô học, có hiện tượng teo biểu bì và hạ bì, giảm dần lượng collagen, tăng sừng và giảm số lượng tế bào hắc tố, tế bào Langerhans và nguyên bào sợi.
Ngoài ra, phản ứng glycation trên protein da xảy ra theo thời gian và góp phần vào quá trình lão hóa nội sinh, tạo ra sự suy giảm của hàng rào bảo vệ da.
Da người cao tuổi cực kỳ dễ bị khô, ngứa, nhiễm trùng, rối loạn tự miễn dịch, biến chứng mạch máu, thiếu độ đàn hồi và tăng nguy cơ tổn thương. Các yếu tố gây lão hóa da nội sinh chính là sự khác biệt về giới tính, dân tộc và những thay đổi về nội tiết tố [4].
1. Sự khác biệt chủng tộc
Rõ ràng là sự khác biệt về sắc tố có ảnh hưởng lớn nhất đến quá trình lão hóa. Mật độ và số lượng của sắc tố melanin có tác dụng bảo vệ chống lão hóa (càng nhiều melanin thì da càng được bảo vệ chống lão hóa).
Ở những người da đen, nhận thấy sự khác biệt ít hơn giữa các vùng da có tiếp xúc và không tiếp xúc với ánh sáng. Tỷ lệ mắc ung thư da cao hơn ở người da trắng so với người châu Phi cho thấy rằng sắc tố da cung cấp một mức độ bảo vệ đáng kể khỏi bức xạ tia cực tím. Thêm nữa là nếp nhăn ở da người châu Á xảy ra muộn hơn và ít nghiêm trọng hơn so với người da trắng, có thể là do sự khác biệt về chủng tộc nhưng cũng có thể do sự khác biệt trong lối sống và chế độ ăn uống, nhưng cũng phải công nhận rằng melanin có khả năng giúp bảo vệ da chống lại các dấu hiệu của sự lão hoá.
2. Các vị trí khác nhau trên cơ thể
Những thay đổi lớn trong một số đặc tính của da (khả năng hydrat hóa, mất nước xuyên biểu bì, lipid biểu bì, tiết bã nhờn và các đặc tính cơ học) đã được quan sát thấy ở vị trí cơ thể được nghiên cứu. Cũng có sự khác biệt lớn về độ dày da theo vị trí của cơ thể, từ rất mỏng (trên mí mắt) đến hơn 5mm (ở lòng bàn chân). Một sự khác biệt theo vùng da được quan sát rõ ràng khi xem xét số lượng và thành phần của lipid trong lớp sừng. Do độ dày và sự tiết bã nhờn, đặc tính đàn hồi của da ở trán, mũi và má rất khác so với cẳng tay.
3. Khác biệt giới tính và thay đổi nội tiết tố trong mô da
Ảnh hưởng của giới tính đến các đặc tính hóa lý của da thường được báo cáo trong tài liệu [5]. Tuy nhiên, không có thông tin kết luận rõ ràng nào về ảnh hưởng của giới tính đối với quá trình lão hóa nội sinh được ghi nhận. Tuy nhiên, có sự khác biệt đáng kể về hình thái theo giới tính: tổng độ dày da ở nam giới lớn hơn trên hầu hết các vị trí được khảo sát so với nữ giới.
Lão hóa nội sinh ở nam giới là một hiện tượng “tiến triển”: người ta quan sát thấy sự suy giảm một cách “từ từ” các đặc tính của da theo thời gian.
Tuy nhiên, dấu hiệu lão hoá ở phụ nữ cho thấy rõ ràng hơn, một sự suy giảm “mạnh mẽ” các chức năng da trong khoảng 50 đến 60 tuổi, tương ứng với thời gian từ trước đến sau mãn kinh.
Sự tiếp xúc lặp đi lặp lại của da người đối với tia UV của mặt trời gây ra những thay đổi rõ rệt về hình thái, mô học, sinh hóa và sinh lý được mô tả là hiện tượng photoaging. Như đã đề cập ở trên, các dấu hiệu lâm sàng của photoaging là nếp nhăn li ti và thô, dày sừng hoạt tính, suy giảm độ đàn hồi, vàng da, rối loạn sắc tố và tổn thương da, ban xuất huyết do tuổi già, tàn nhang, mụn, thô ráp và cực khô ráp.
Hầu hết các thay đổi rõ ràng nhất là ở lớp hạ bì của da, bị ảnh hưởng và bao gồm sự tích tụ lớn của các sợi elastic bất thường, mất và sụp đổ collagen và tăng số lượng GlycoAminoGlycans (GAGs). Cấu trúc các sợi elastin và collagen bị sụp đổ, gây ra sự bất thường về hình thái của da. Tổn thương gây ra bởi UV đối với các sợi elastic và nguyên bào sợi gây ra sự “bất bình thường” này.
1. Tiếp xúc tia UV
Tia UV có thể xuyên qua da và mức độ ảnh hưởng tùy thuộc vào bước sóng của nó. Tia UV tác động đến các tầng da khác nhau nằm ở các độ sâu khác nhau. Các bước sóng ngắn hơn (UVB, 280–320 nm) chủ yếu được hấp thụ ở lớp biểu bì, ảnh hưởng chủ yếu đến tế bào sừng. Tia UV có bước sóng dài hơn (UVA, 320–340 nm) thâm nhập sâu hơn và có thể tác động đến tế bào sừng và nguyên bào sợi ở da. Các tế bào sắc tố melanin hấp thụ tia UV và do đó bảo vệ các tế bào da khỏi sự tác động của bức xạ tia UV.
Tia UVA chủ yếu hoạt động gián tiếp thông qua việc tạo ra các loại oxy phản ứng (ROS). Tia UVB cũng có thể tạo ra ROS, cơ chế hoạt động chính của nó là tương tác với DNA, kích thích DNA bị tổn thương.
Các chất chống oxy hóa nội sinh như glutathione, a-lipoic acid, coenzyme Q,… Các chất chống oxy hóa khác, chẳng hạn như vitamin và các hợp chất polyphenolic, có thể được lấy từ chế độ ăn uống để làm giảm sự tác động này. Sự gia tăng ROS bởi tia UV (suy giảm hệ thống chống oxy hóa) sẽ gây ra stress oxy hóa, dẫn đến nguy cơ tổn thương mô da.
Tác hại của ánh nắng mặt trời cũng tạo ra tình trạng viêm da mãn tính, bằng cách giải phóng các enzyme phân giải protein bởi hệ thống viêm, phá vỡ nền da [1].
Cháy nắng là một hiệu ứng cấp tính thường gặp của việc tiếp xúc với ánh nắng mặt trời và có thể nhìn thấy dưới dạng ban đỏ do viêm. Sau khi đạt đến ngưỡng tiếp xúc với tia cực tím nhất định, hiện tượng giãn mạch chậm và kéo dài cho phép các tế bào lympho và đại thực bào di chuyển trong các mô, gây ra tình trạng viêm, dẫn đến sự xuất hiện mô học của tình trạng viêm da mãn tính [6]. Do đó, cần phải sử dụng các chất chống oxy hóa hoặc các hợp chất chống viêm để giảm ban đỏ do tiếp xúc với tia UV [7].
2. Ảnh hưởng của việc hút thuốc
Hiện nay người ta đã chứng minh rõ ràng rằng hút thuốc lá có tác động làm trầm trọng thêm quá trình lão hóa da. Khói thuốc lá đại diện cho một trong những nguồn “gốc tự do ngoại sinh” lớn nhất. Da tiếp xúc trực tiếp và mạnh mẽ với khói thuốc lá và khói thuốc khi thở ra. Ngay cả việc tiếp xúc bên ngoài với khói thuốc lá (khói thuốc lá thụ động – do người xung quanh sử dụng thuốc lá thải ra) cũng khiến da bị lão hóa sớm. Hút thuốc gây ra chứng suy giảm đàn hồi, giãn da, sần sùi và nếp nhăn sớm trên da mặt do nicotine trong thuốc lá gây ra [8].
Một mối quan hệ rõ ràng giữa liều lượng thuốc lá và phản ứng oxy hóa đã được quan sát thấy giữa việc hút thuốc và việc hình thành nếp nhăn [4]. Hút thuốc cũng làm tăng sự hình thành ROS và là một nguy cơ “tiềm tàng” đối với ung thư biểu mô tế bào vảy ở da.
Lão hóa da là một hiện tượng phức tạp, nhiều mặt và rất đa dạng do nhiều nguyên nhân. Mặc dù hầu hết các nguyên nhân của quá trình lão hóa vẫn chưa được hiểu một cách chi tiết, nhưng vẫn có sự đồng thuận rằng tuổi tác không phải là yếu tố quan trọng nhất đối với quá trình này. Bởi vì như mình trình bày ở trên thì sự tiếp xúc với ánh sáng mặt trời cũng gây ra một tác động rất lớn đối với làn da, mà sự tiếp xúc này diễn ra hằng ngày, hằng giờ ở mỗi người.
Vậy làm sao để chống lại được sự lão hoá này thì mọi người đón đọc ở phần 2 nha!
Tài liệu tham khảo:
[1] Gilchrest BA. A review of skin aging and its medical therapy. Br J Dermatol 1996; 135:867–875.
[2] Baran R, Maibach HI, eds. Texbook of Cosmetic Dermatology, 3rd ed., New York: Informa Healthcare, 2004.
[3] Ramos-E-silva M, Da Silva Carneiro SC. Elderly skin and its rejuvenation: products and procedures for the aged skin. J Cosmet Dermatol 2007; 6:40–50.
[4] Farage MA, Miller KW, Elsner P, et al. Intrinsic and extrinsic factors in skin ageing: a review. Int J Cosmet Sci 2008; 30:87–95.
[5] Couturaud V. Biophysical characteristics of the skin relation to race, sex, age and site. In: Barel AO, Paye M, Maibach HI, eds. Handbook of Cosmetic Science and Technology. 3rd ed. New York: Informa, 2009.
[6] Bosset S, Bonnet-Duquennoy M, Barre ́ P, et al. Photoageing shows histological features of chronic skin inflammation without clinical and molecular abnormalities. Br J Dermatol 2003; 149:826–835.
[7] Demeester N, Barel AO, Vanden Berghe D, et al. Oral Cosmetics. In: Barel AO, Paye M, Maibach HI, eds. Handbook of Cosmetic Science and Techonology. 3rd ed. New York: Informa, 2009.
[8] Leow YH, Maibach HI. Cigarette smoking, cutaneous vasculature and tissue oxygen. Clin Dermatol 1998; 16:579–584.
